استاد دانشگاه امیرآرش فرخ و عشقبازی با هواپیمای فانتوم اف 4 (عشق بازی با شبح)

 

بنام بیتا

امیرآرش فرخ ، نویسنده ،کارشناس ارشد ، محقق و دانشجوی خلبانی

خانمها ، آقایان  ! این شما و این عشق من ! عشقبازی با تو عشق بازی با همه زیبایی های خداست

فانتوم اف -4   شبحی زیبا و ترسناک در جنگ ایران و عراق روی بغداد جهت حمل و نقل  بمبهای چند تنی

فانتوم در زبان انگلیسی به معنای" شبح" است !  جنگنده/ بمب‌افکن دو سرنشینه و ۲ موتوره مافوق صوت و دوربردی است که توانایی حمل و نقل بمب های مختلف ، توپ و مسلسل ۲۰ میلیمتری شش لول ام۶۱  و خیلی ادوات جنگی را داراست که به آنها خواهیم پرداخت و توانایی انجام  عملیات در همه شرایط آب‌وهوایی را دارد. از فانتوم به عنوان یکی از بهترین جنگنده‌های سده بیستم میلادی نام برده می‌شود .

فانتوم سلطان آسمانها :

این هواپیما خوش قیافه و چالاک و قوی با حضور موثر بیش از ۴۰ ساله اش هنوز رقیب برای خود می طلبد و در بسیاری از پایگاههای هوایی و دریایی کشورهای مختلف یکه تاز می غرد پیش بینیها بر این استوار است که این هواپیما تا آخر این دهه نیر همچنان پرواز نماید .
یک هواپیمای جنگنده بمب افکن و شکاری که خیلی از کشور های دنیا این نوع را جزو ستون مهره نیروی هوایی خودشان در سه دهه اخیر قرار  داده اند منجمله این کشورها کشور مان ایران است که ۳۰ سال پیش نسبت به خرید این هواپیما از کارخانه معظم مکدانل داگلاس آمریکا  اقدام نمود . این هواپیما در جنگ با عراق کارایی و چابکی خود را اثبات نمود . بطوری که بیشتر حملات به بغداد و نفوذ به پدافند آن شهر که کار هر هواپیمایی نبود توسط این هواپیما صورت می پذیرفت  واین بسیار جذاب است که سرعت این هواپیما تقریبا دو برابر سرعت صوت می باشد !   
دلیل انتخاب ایران نسبت به خرید این هواپیما به نظر اینجانب " امیر آرش  فرخ " با توجه به تحقیقات گسترده  ، بدنه قوی و قابلیت نشستو برخواست از روی ناو و توانایی حمل مقادیر قابل توجه بمب و سایر پرتابه های آتشین میباشد.   
حضور موثر این هواپیما در جنگ ویتنام به بعد بود و در این جنگ اصلی ترین اسلحه آمریکا در برابر ویتنام همین هواپیما بود . در کشور ما در اواخر جنگ نیز از این هواپیما برای نابود ساختن پدافند دشمن بکار می رفت در سال ۱۹۵۳ دفتر طراحی مک‌دانل کار بر روی اصلاح اف۳اچ را آغاز نمود. در سال ۱۹۵۴ یک نمونه کامل از هواپیمای طراحی شده به نام اف۳اج-جی ساخته شد و به نیروی دریایی ارائه گردید. این طرح به شدت مورد توجه قرار گرفت و بنابراین دستور ساخت دو فروند نمونه اولیه از سوی نیروی دریایی به مک‌دانل داده شد. این طرح، هواپیمایی بود تک‌سرنشین و مجهز به ۴ قبضه مسلسل ۲۰ میلیمتری و دارای ۱۱ جایگاه حمل بمب و یا موشک که توانایی عملیات در هر شرایط آب‌وهوایی را دارا بود. نیروی رانش آن توسط ۲ موتور از نوع جی-۶۵ تامین می‌گردید و این جنگنده را به راحتی به سرعت ۱٫۵ ماخ می‌رساند. اما در سال ۱۹۵۴ میلادی با توجه به شرایط جدید حاکم بر سیاست خارجی ایالات متحده و مأموریت‌های محوله به نیروی دریایی، موارد مهمی به قابلیت‌های درخواستی مورد نظر برای این جنگنده اضافه شد که موجب تاخیر در طراحی و ساخت این هواپیما گردید، از جمله این موارد می‌توان قابلیت شرکت در عملیات‌های رهگیری و دفاع، قابلیت پرواز در شرایط جوی مختلف و مشکل، اضافه شدن یک رادار پیشرفته و افزودن نفر دوم به خدمه برای هدایت رادار را نام برد.

 

فانتوم ۲ از سال ۱۹۶۰ وارد خدمت در نیروی دریایی ایالات متحده گردید و کمی بعد نیروی هوایی و نیروی تفنگداران دریایی ایالات متحده هم استفاده از آن را آغاز کردند. شرکت مک‌دانل داگلاس این هواپیما را تا اواخر دهه ۱۹۷۰ برای نیروی دریایی ایالات متحده می‌ساخت سرعت فانتوم به عنوان یک جنگنده بزرگ به بیش از ۲.۲ ماخ می‌رسید.

این هواپیما در طی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ ستون فقرات نیروی هوایی آمریکا را تشکیل می‌داد تا به‌تدریج با هواپیماهایی جدیدتری همچون اف۱۵ و اف۱۶ در نیروی هوایی امریکا، اف-۱۴ تام‌کت و اف-۱۸ هورنت در نیروی دریایی آمریکا جایگزین شد. در سال ۱۹۹۱ در جنگ خلیج فارس از فانتوم اف-۴ برای شناسایی، شکار رادارها و موشک‌های زمین‌به‌هوا و نیز تحت‌فشار قرار دادن جنگنده‌های عراقی استفاده شد تا اینکه در سال ۱۹۹۶ میلادی رسماً بازنشسته شد.  فانتوم اف-۴ تنها هواپیمایی بود که در هر دو تیم نمایش هوایی ایالات متحده یعنی تاندربیردز نیروی هوایی (اف۴ای) و بلو آنجل نیروی دریایی (اف۴جی) بکار گرفته شد.  اگر اشتباه نکنم فانتوم علاوه بر نیروهای دریایی و هوایی ایالات متحده در ارتش ۱۱ کشور دیگر از جمله ایران عزیزمون نیز خدمت کرده‌است .

 

این جنگنده از عهده‏ی سه ماموریت به خوبی برمی‏آید:

1) ایجاد برتری هوایی (air superiority)

2) ایجاد سپر دفاعی (interdiction)

3) پشتیبانی هوایی نزدیک (close air support)

 

دولت ایران در سال ۱۹۷۴ تعداد زیادی  از این جنگنده را خرید که در جنگ ایران و عراق نقش مهمی ایفا کردند. جالب اینکه سرتیپ استاد خلبان بازنشسته رضا سعیدی از تک خالهای فانتوم های ایران که اتفاقا به یمن غرور آفرینی و دلاوریهایشان  در عملیاتهای بی نظیر روی عراق ، خیابانی در نیاوران به نام ایشان است در دوران جنگ ، هنوز از این شبح افسانه ای به عنوان" عشق " یاد میکند و آرزو دارد  فقط برای یک بار هم که شده دوباره این غول زیبا را لمس کند و در کابین خلبان آن بنشیند  !  بنشیند و با آهی دلنواز خاطراتی از دلاوریهای خود و خلبانان همرزمش چون شهید عباس دوران و بقول خودش هزاران " نازنین گل " دیگر را در ذهن خود ، چون فیلمی ببیند و مرور کند . هرچند سعیدی به عنوان فرمانده پایگاه بوشهر ، در مصاحبه اش با من  اعتقاد داشت " من یکی از خلبانان و افرادی بودم که از خاک نازنین میهنمون دفاع کردم تا قسمتی کوچک از پاسخ محبتهای این مردم نازنین رو داده باشم " .

این هواپیما هنوز در نیروی هوایی ۱۱ کشور از جمله ایران (انواع دی، ئی، و آرافئی) خدمت می‌کند. در نیروی هوایی ایالات متحده از آن به عنوان پهپاد به عنوان هدف در تمرینات موشکی و درگیری‌های هوایی استفاده می‌شود. خط تولید این هواپیما از ۱۹۵۸ تا ۱۹۸۱ فعال بوده و ۵۱۹۵ فروند اف-۴ در آن تولید شده‌است که بیشترین تعداد هواپیمای مافوق صوت تولید شده از یک نوع در آمریکاست ..

گفته می شود ایران تعدادی فروند از هواپیماهای جنگنده اف 4  دارد که برای بمباران مواضع دشمن در ارتفاع پایین مناسب است .

فاننتوم اف۴، جنگنده-بمب‌افکن دوسرنشینه‌ای است که به عنوان هواپیمای رهگیر برای پر کردن خلأ موجود در جنگنده‌های دفاعی نیروی دریایی آمریکا طراحی شد. از نوآوری‌های بکار رفته در آن می‌توان به رادار دوپلر پالس پیشرفته آن و نیز بکارگیری گسترده تیتانیوم در بدنه آن اشاره کرد .

بازهم اعتقاد دارم طراحی این هواپیمای جنگنده دوسرنشینه که برد بالا و امکان حمل و نقل  جنگ‌افزار بالایی را داشت ، پایه‌ای برای طراحی نسل بعدی جنگنده‌های سبک بهینه شده برای جنگ در طول روز بود.

فانتوم در خدمت نیروی هوایی ایران

اولین اسکادران تخصصی جنگنده اف-۴ دی در شیراز-۱۹۷۱

نیروی هوایی شاهنشاهی در ابتدا تصمیم داشت جهت دور کردن میگهای نیروی هوایی شوروی، جنگنده اف-۱۱۱ را از کارخانه جنرال داینامیکس خریداری نماید. ولی با شکست پروژه این هواپیما، آمریکا تصمیم گرفت که جنگنده فانتوم را که در جنگ ویتنام امتحان خوبی پس داده بود را به ایران بفروشد. گفتنی است این هواپیما نیز در نبرد با جنگنده پیشرفته میگ-۲۵ ناکام ماند و ایران مجبور شد از شرکت گرومن هواپیمای جنگندهٔ اف-۱۴ تام‌کت را خریداری نماید.^[۲۲]

نیروی هوایی شاهنشاهی ایران بعد از نیروی هوایی اسرائیل دومین مشتری این جنگنده از لحاظ تعداد سفارش به‌شمار می‌رود. تعداد دقیق فانتوم‌های تحویل شده به ایران از سوی آمریکا دقیقاً مشخص نیست ! البته منابعی هست اما من با ادای احترام به همه شما خوانندگان عزیز ، به دلیل امکان سری بودن این موضوع  و احترام خاص به اطلاعات نظامی از بیان آن خودداری میکنم . (امیرآرش فرخ)

بسیاری از تجهیزات اضافه و قطعات یدک خریداری شده در آمریکا نگهداری می‌شده‌اند. خلبانان ایرانی این جنگنده در آمریکا و پاکستان دوره‌های آموزشی را طی کرده بودند.

بعد از انقلاب ۱۳۵۷ و قطع رابطه ایران و آمریکا، این احتمال وجود دارد که این جنگنده با قطعات اصلی و مادر تجهیز نشده باشد. در طول جنگ ایران و عراق نیز ایران قطعات یدکی این جنگنده را از طرق مختلفی تامین می‌کرد. گاه این قطعات را در چهاچوب توافقاتی همچون ماجرای ایران-کنترا به طور مستقیم از آمریکا تامین می‌کرد. گاه با کمک دلالان اسلحه اسرائیلی به طور مخفیانه، و گاه نیز موتورهای ساخت رولز-رویس پی‌ال‌سی را از کشورهای اروپایی عضو پیمان ناتو خریداری و بجای موتورهای اصلی بدون قطعات یدکی جایگزین می‌کرد.^ند تا دلاوریهایشان را کامل کنند .

پیروزی‌های هوایی هواپیماهای اف-۴ ایران در جنگ ایران و عراق

تیز پروازان ارتش با حمل ادوات لازمه  توسط فانتوم ، موفق به نابودی این هواپیماها شدند که دست مریزاد :

• ۲۹ فروند میگ-۲۱^[۲۶]

• ۲۱ فروند میگ-۲۳^[۲۶]

• ۱۵ فروند سوخو-۱۷^[۲۶]

• ۲ فروند هلیکوپتر میل-۲۴^[۲۶]

• ۲ فروند آنتونف-۲۴^[۲۶]

• ۲ فروند میراژ اف۱^[۲۶]

• ۱ فروند سوپر اتاندارد^[۲۶]

• ۱ فروند توپولف-۲۲^[۲۶]

• ۱ فروند هلیکوپتر بل ۴۱۲^[۲۶]

• ۱ فروند هلیکوپتر سوپر فریو^[۲۶]

• در دو پیروزی نیز جنگندهُ دشمن شناسایی نشدنا

به گفته ی یکی از خلبانان پایگاه نوژه ی همدان، در سال 1367 و در زمان اجرای آتش بس، تنها 12 فروند فانتوم (در کل کشور) قادر به پرواز بودند و این در حالی بود که رژیم صدام در آن روزها با بهره گیری از پشتیبانی دولتهای بی دریغ روسیه، فرانسه و چین، 714 فروند جنگنده ی آماده ی پرواز داشت. (از قبیل: میگهای 21، 23، 25، 27 و 29 ؛ سوخوی20، 22، 24 و 25 ؛ توپالف16 و 22 ؛ آواکس ایلیوشین76 و F-7 ساخت چین)

فانتوم: جنگنده ی شگفت انگیز 40 سال اخیر

در صنعت هواپیمایی کشوری، ملاک سنجش و قضاوت راجع به یک هواپیما، میزان فروش بالای آن در بازارهای جهانی قرار می دهند و طبق این اصل به داوری می نشینند. با توجه به این امر می توان گفت مثلن هواپیمای ایرباس Boeing727 با تولید بیش از 1500 فروند و سسنا 150 با فروشی بالغ بر 23000 فروند، هواپیماهای بسیار موفقی هستند. اما در دنیای صنایع نظامی، چنین موضوعی نمی تواند اهمیت چندانی داشته باشد، بلکه عوامل دیگری در این موضوع (میزان موفقیت) دخالت دارند. به عنوان مثال برای ارزیابی یک بمب افکن، میزان ظرفیت حمل بمب ملاک قرار می گیرد و زمانی دیگر قابلیت دستیابی آن به هدف و وضعیت تهاجمی بمب افکن است که اهمیت پیدا می کند. یا بعضی اوقات مشاهده می گردد که ملاک سنجش ارزش یا هواپیمای جنگنده را در تعدادی که در یک نبرد سرنگون می شوند، قرار می دهند. عوامل بسیاری مخصوصن حین نبرد در وضعیت یک هواپیما موثرند که به عنوان مثال موقعیت تاکتیکی صحنه ی نبرد و یا چگونگی تربیت پرسنل خلبان می توانند تاثیر به سزایی در نتیجه ی امر داشته باشند.
اما از همه ی اینها گذشته وقتی یک جنگنده 15 رکورد جهانی را کسب می کند و در زمانی که دنیای تکنولوژی پیشرفت سرسام آوری دارد، قادر به ادامه ی تولید به مدت بیش از 20 سال باشد و با تولید 70 فروند درماه طی دوران صلح، 5/2 میلیون ساعت پرواز رزمی و سرانجام در حالی که نه هزارمین فروند آن تحویل مشتریان آن می شود باید گفت این هواپیما با هر استانداردی موفق است.
سرگذشت فانتوم از نیم قرن قبل شروع می شود: زمانی که کمپانی معظم مک دانل داگلاس (MD) در سال 1953 وارد میدان رقابت شرکتهای هواپیمایی جهت ساختن یک جنگنده ی مافوق صوت برای نیروی دریایی ایالات متحده گردید؛ ولی این فرصت را در مقابل هواپیمای کروسیر CF-8U از دست داد. شکست در این رقابت برای شرکت MD نوعی عقب گرد بود، مخصوصن آنکه نخستین طرح در مورد هواپیمای جت را برای نیروی دریایی، همین کمپانی داده بود که مربوط به فانتوم بود.

ویژگی‌های پرواز

در جنگ‌های هوایی بزرگترین برتری فانتوم شتاب بالای آن بوده است. این توانایی باعث می‌شد خلبان‌های متبحر حق انتخاب برای آغاز یک جنگ هوایی یا عقب نشینی از آن را داشته باشند.^[۱۷] هواپیمای غول پیکر فانتوم که برای شلیک موشک‌های هدایت شونده با رادار طراحی شده بودند چابکی رقبای ساخت شوروی خود را نداشتند و گاه در مانورهای سخت از مسیر خود منحرف شده و دچار پیچ خوردن‌های غیر قابل کنترل می‌شد، با این حال خلبانان معتقد بودند که هواپیما انعطاف خوبی در عملکرد دارد و پرواز با آن راحت است. در سال ۱۹۷۲ به بال‌های مدل اف-۴ ئی، پیش‌بال را افزودند که به آن توانایی مانور با زاویه حمله بالا را می‌داد.

موتورهای جی ۷۹ دود سیاه غلیظی را تولید می‌کرد که فانتوم‌ها را از دور قابل شناسایی می‌کرد.^[۱۹] خلبانها این دود را با بکار گیری حالت پس سوز از میان می‌بردند^[۲۰] اما این کار راندمان سوخت را کم می‌کرد. بعضی از خلبان‌ها پس سوز را در یک موتور هواپیما استفاده می‌کردند که این کار روی شتاب هواپیما همان تاثیر را می‌گذاشت که از پس سوز در هر دو موتور استفاده شود و از طرفی هم دود به شدت سیاه غلیظ موقعیت هواپیما را مشخص نمی‌کرد.

یکی از ضعف‌های بزرگ فانتوم در طراحی‌های اولیه آن نبود مسلسل داخلی در آن بود. چون برای دوره کوتاهی عقیده بر این بود که جنگهای هوایی چرخشی در سرعت‌های مافوق‌صوت غیرممکن است و در واقع به خلبانان یاد داده نمی‌شد که چگونه با این هواپیما با جنگنده‌های دیگر درگیر شوند. اما در واقعیت جنگهای هوایی معمولاً در سرعتهای زیر صوت دنبال می‌شدند چون خلبانان با کاهش سرعت خود تلاش می‌کردند پشت سر هواپیمای دشمن قرار بگیرند. ضمناً موشکهای هوابه‌هوای گرمایاب و هدایت‌شده آن دوران هم ضعیف بودند و شانس اصابت کمی داشتند. در نهایت این ضعف با اضافه کردن در اف-۴ ئی جبران شد .

 

آرایش جنگی
F-4G  معمولادر یک تیم ویژه به نام   hunter-killer  (شکارچی – کشنده) به همراه یک جنگنده‏ی دیگر نظیر F-16C به کار برده می‏شود. F-4G در نقش هانتر (شکارچی)، رادارها و موشکهای ضدهوایی سام را به طور دقیق (محل و نوع) شناسایی کرده و قبل از اینکه بتوانند عملیات ضدهوایی خود را آغاز کنند، آنها را منهدم می‏سازد. سپس نوبت به عملیات جنگنده‏‎ی کشنده (killer) می‏رسد که به طور معمول جنگنده‏ای نظیر F-16C یا F-15E خواهد بود که بدون نگرانی از تجهیزات ضدهوایی دشمن، به عملیات تعریف شده‏ی خود، خواهند پرداخت.

البته با توجه به تحقیات فراوان اینجانب فرخ ، این شگرد جالب در ارتش جمهوری اسلامی ایران عزیزموان ، بدلیل نداشتن هواپیمای " اف-16 "هواپیماهایی چون  اف-14 و ... این روال و آرایش جنگی را حفظ میکردند .
اصلی‏ترین تسلیحات F-4G، موشک AGM-88 موسوم به HARM و موشک AGM-65 موسوم به ماوریک هستند. شبح افسانه ای ما تا ۱۸۶۵۰ پوند (۸۴۸۰ کیلو) مهمات در ۹ جایگاه خارجی، شامل بمب‌های ام کی۸۲، بمبهای چندمنظوره، بمبهای خوشه‌ای، بمبهای هدایت لیزری و تی‌وی، پاد راکت، موشکهای هوا به زمین، مهمات ضد باندفرودگاه، موشک ضد کشتی، پادهای هدف‌گیری، پدهای شناسایی،یک قبضه توپ هوایی ۲۰ میلیمتری M۶۱A۱چند لول در ناحیه دماغه با ۶۴۰ گلوله چهار فروند موشک هوا به هوای اسپارو در پایه های نصب زیر بدنه قادر به حمل شعله نماها راکتها وانواع بمبها  تسلیحات هسته‌ای پادهای حمل و مخزن سوخت میباشد.

در مورد توانایی های این شبح ترسناک اما دوست داشتنی ، سخن تمامی ندارد، اما  من برای آشنایی شما عزیزان با گوشه ای از حاصل جمع بندی ذهن خلاق افسران و خلبانهای تیز پرواز  نیروی هوایی در بررسی طرحهای فراوان برای حمله به مکانهای نظامی عراق و انجام عملیاتهای اعجاب انگیز ،  یک مورد از توانانایی های این عزیزان را که با جت فانتوم تکمیل شد و " بی نظیر ترین عملیات جنگی دنیا  " نام گرفت  که حضورتوت بیان کردم و واقعا خواندنی بود .